
Poetas da Memoria
Poetas da Resistencia I
Marianne Cohn

Traicionaré mañana
Traicionaré mañana, hoy no.
Hoy arrancadme las uñas,
que no traicionaré.
Vosotros no conocéis el límite de mi fuerza.
Yo sí.
Sois cinco manos brutales con anillos
y calzados con botas
de clavos.
Traicionaré mañana, hoy no.
Mañana.
Necesito la noche para decidirme,
Necesito al menos una noche
para renegar, para abjurar, para traicionar.
Para renegar de mis amigos,
para abjurar del pan y del vino,
para traicionar la vida,
para morir.
Traicionaré mañana, hoy no.
La lima está debajo de la baldosa,
la lima no es para el barrote,
la lima no es para el verdurgo,
la lima es para mi muñeca.
Hoy no tengo nada que decir.
Traiconaré mañana.
Hai novelistas aos que resultou suficiente unha soa obra para ter un lugar na cima da literatura. Hai poetas que conseguiron plasmar vivencias e sentimentos transcendentais para os seres humanos en moi poucos versos e, por iso, son universais. É o caso de Marianne Cohn.
Marianne naceu en 1922. Cando era aínda unha nena, refuxiouse en España cos seus pais e irmá, xudeus alemáns, fuxindo do Terceiro Reich. En 1938, a guerra no noso país
obrigoulles a buscar refuxio en Francia pero, durante o periodo de ocupación alemá, ditáronse leis antisemitas e tampouco aquel era un lugar seguro para os xudeus.
Comprometida coa Resistencia, Marianne afiliouse ao Movemento da Xuventude Sionista e encargouse, malia a súa xuventude, de pasar clandestinamente nenos xudeus a Suíza.
En 1943 a detiveron e encarceraron durante tres meses. É no curso desa primeira detención cando, probablemente, escribiu o seu impactante poema "Traicionaré mañá". O 31 de maio de 1944, cando conducía a Suíza a un grupo de 28 nenos, foi detida xunto con eles a escasos 200 metros da fronteira, en Annemasse. Os recluíron no hotel Pax, reconvertido en prisión da Gestapo. O alcalde do pobo, Jean Deffaugt, membro tamén da Resistencia, ofreceuse para organizar a evasión da moza, pero ela se negouse por non abandonar aos nenos e evitar represalias cara a eles.
Na noite do 7 ao 8 de xullo de 1944, a Gestano levouna da prisión xunto con outras cinco persoas e os asasinaron a golpes. O corpo mutilado de Marianne apareceu en agosto, despois da Liberación. Este mes cumprense oitenta anos.
No poema, que presentamos na súa versión orixinal francesa e traducido ao español, están presentes a determinación, a coraxe, os principios, o amor á vida, o sufrimento e o medo tamén. Todo o que ela mesma viviu xunto cos que, desgraciadamente, tiveron que pasar o horror dos interrogatorios nazis. Polo recordo de todos eles.
Elvira González Comesaña, agosto 2024
Je trahirai demain
Je trahirai demain paaujourd'hui.
Aujourd'hui,arrachez-moi les ongles,
Je
ne trahirai pas.
Vous ne savez pas le bout de mon courage.Moi je sais.
Vous êtes cinq mains dures avec des bagues.
Vous avez aux pieds des chaussures
Avec des clous.
Je trahirai demain, pas aujourd'hui,
Demain.
I l me faut la nuit pour me résoudre,Il ne faut pas moins d'une nuit
Pour renier, pour abjurer, pour trahir.
Pour renier mes amis,
Pour abjurer le pain et le vin,
Pour trahir la vie,
Pour mourir.
Je trahirai demain, pas aujourd'hui.
La lime est sous le carreau,
La lime n'est pas pour le barreau,
La lime n'est pas pour le bourreau,
La lime est pour mon poignet.
Aujourd'hui je n'ai rien à dire,
Je trahirai demain.
Recordando a Miguel Hernández

O 30 de outubro de 1910, naceu Miguel Herrnández Gilabert en Orihuela (Alicante). Hoxe queremos recordalo na imaxe dese fermoso debuxo que lle fixo Antonio Buero Vallejo cando coincidiron no cárcere. Ó rematar a guerra foi xulgado e condenado a morte pola súa actividade en pro da República dende a súa militancia no Partido Comunista. A sentenza foi conmutada por trinta anos de prisión dos que cumpríu poucos porque morreu de tuberculose no Reformatorio de Adultos, hoxe Palacio de Justicia de Alicante. Tiña 31 anos.
Os tres temas da poesía de Hernández son a vida, o amor e a morte ("Con tres heridas yo:la de la vida, la de la muerte, la del amor"). Para esta pequena homenaxe eliximos dous poemas onde estes tres temas están presentes pero que, en definitiva, son poemas de amor a un amigo e a unha muller, e onde se reflexan maxistralmente a forza creativa, o ímpetu , a paixón e a autenticidade da súa poesía, que emociona e abruma.
O primeiro é a Elexía a Ramón Sijé, poema excepcional e único, que escribiu á morte do seu amigo José Marín Gutiérrez (Ramón Sijé) que faleceu ós 22 anos.
O segundo pertence ó libro El rayo que no cesa e está inspirado, tal vez, pola pintora Maruja Mallo coa que o escritor mantivo unha curta relación durante a súa estancia en Madrid.
No me conformo
No
me conformo, no: me desespero
como
si fuera un huracán de lava
en
el presidio de una almendra esclava
o
en el penal colgante de un jilguero.
Besarte
fue besar un avispero
que
me clava al tormento y me desclava
y
cava un hoyo fúnebre y lo cava
dentro
del corazón donde me muero.
No
me conformo, no: ya es tanto y tanto
idolatrar
la imagen de tu beso
y
perseguir el curso de tu aroma.
Un
enterrado vivo por el llanto,
una
revolución dentro de un hueso,
un
rayo soy sujeto a una redoma.
Elegía a Ramón Sijé
(En Orihuela, su pueblo y el mío, se me ha muertocomo
del rayo Ramón Sijé, con quien tanto quería)
Yo quiero ser llorando el hortelano
de la tierra que ocupas y estercolas,
compañero del alma, tan temprano.
Alimentando
lluvias, caracolas
y
órganos mi dolor sin instrumento,
a
las desalentadas amapolas
daré
tu corazón por alimento.
Tanto
dolor se agrupa en mi costado,
que
por doler me duele hasta el aliento.
Un
manotazo duro, un golpe helado,
un
hachazo invisible y homicida,
un
empujón brutal te ha derribado.
No
hay extensión más grande que mi herida,
lloro
mi desventura y sus conjuntos
y
siento más tu muerte que mi vida.
Ando
sobre rastrojos de difuntos,
y
sin calor de nadie y sin consuelo
voy
de mi corazón a mis asuntos.
Temprano
levantó la muerte el vuelo,
temprano
madrugó la madrugada,
temprano
estás rodando por el suelo.
No
perdono a la muerte enamorada,
no
perdono a la vida desatenta,
no
perdono a la tierra ni a la nada.
En
mis manos levanto una tormenta
de
piedras, rayos y hachas estridentes
sedienta
de catástrofes y hambrienta
Quiero
escarbar la tierra con los dientes,
quiero
apartar la tierra parte a parte
a
dentelladas secas y calientes.
Quiero
minar la tierra hasta encontrarte
y besarte la noble calavera
y
desamordazarte y regresarte.
Volverás
a mi huerto y a mi higuera:
por
los altos andamios de las flores
pajareará
tu alma colmenera
de
angelicales ceras y labores.
Volverás
al arrullo de las rejas
de los enamorados labradores.
Alegrarás
la sombra de mis cejas,
y
tu sangre se irán a cada lado
disputando
tu novia y las abejas.
Tu
corazón, ya terciopelo ajado,
llama
a un campo de almendras espumosas
mi
avariciosa voz de enamorado.
A
las aladas almas de las rosas
del
almendro de nata te requiero,
que
tenemos que hablar de muchas cosas,
compañero
del alma, compañero.
Pablo Neruda

O 11 de setembro de 1973 produciuse en Chile o asalto ao Palacio de la Moneda que acabou coa vida do presidente electo Salvador Allende e co proxecto dunha vía democrática ao socialismo. Doce días despois, o 23 de setembro, falecía Pablo Neruda nun hospital de Santiago. Estaba enfermo pero nada facía supoñer o rápido e fatal desenlace. Sobre as causas da súa morte vertéronse ríos de tinta. Os que lle coñeceron de preto sosteñen que morreu de pena, polo que ía supoñer para Chile unha ditadura militar e por perder tráxicamente a un amigo moi querido.
Porque de ameazas de ditaduras militares sabía el bastante... Cando estala a Guerra Civil é cónsul en Madrid, cargo do que se lle destitúe polo seu apoio á causa da República. Alí na súa casa das flores do barrio de Argüellesmantivo unha actividade cultural incansable e relacionouse estreitamente con Lorca e outros poetas da Xeración do 27. No seu libro España en el corazón legounos este testemuño maxistral dos estragos e o horror da guerra.

Explico algunas cosas
PREGUNTARÉIS:
Y dónde están las lilas?
Y
la metafísica cubierta de amapolas?
Y
la lluvia que a menudo golpeaba
sus
palabras llenándolas
de
agujeros y pájaros?
Os voy a contar todo lo que me pasa.
Yo
vivía en un barrio
de
Madrid, con campanas,
con
relojes, con árboles.
Desde
allí se veía
el
rostro seco de Castilla
como
un océano de cuero.
Mi
casa era llamada
la
casa de las flores, porque por todas partes
estallaban
geranios: era
una
bella casa
con
perros y chiquillos.
Raúl,
te acuerdas?
Te
acuerdas, Rafael?
Federico,
te acuerdas
debajo
de la tierra,
te
acuerdas de mi casa con balcones en donde
la
luz de junio ahogaba flores en tu boca?
Hermano,
hermano!
Todo
eran
grandes voces, sal de mercaderías,
aglomeraciones
de pan palpitante,
mercados
de mi barrio de Argüelles con su estatua
como
un tintero pálido entre las merluzas:
el
aceite llegaba a las cucharas,
un
profundo latido
de
pies y manos llenaba las calles,
metros,
litros, esencia
aguda
de la vida,
pescados
hacinados,
contextura
de techos con sol frío en el cual
la
flecha se fatiga,
delirante
marfil fino de las patatas,
tomates
repetidos hasta el mar.
Y
una mañana todo estaba ardiendo
y
una mañana las hogueras
salían
de la tierra
devorando
seres,
y
desde entonces fuego,
pólvora
desde entonces,
y
desde entonces sangre.
Bandidos
con aviones y con moros,
bandidos
con sortijas y duquesas,
bandidos
con frailes negros bendiciendo
venían
por el cielo a matar niños,
y
por las calles la sangre de los niños
corría
simplemente, como sangre de niños.
Chacales
que el chacal rechazaría,
piedras
que el cardo seco mordería escupiendo,
víboras
que las víboras odiaran!
Frente
a vosotros he visto la sangre
de
España levantarse
para
ahogaros en una sola ola
de
orgullo y de cuchillos!
Generales
traidores:
mirad
mi casa muerta,
mirad
España rota:
pero
de cada casa muerta sale metal ardiendo
en
vez de flores,
pero
de cada hueco de España
sale
España,
pero
de cada niño muerto sale un fusil con ojos,
pero
de cada crimen nacen balas
que
os hallarán un día el sitio
del
corazón.
Preguntaréis
por qué su poesía
no
nos habla del sueño, de las hojas,
de
los grandes volcanes de su país natal?
Venid
a ver la sangre por las calles,
venid
a ver
la
sangre por las calles,
venid
a ver la sangre
por
las calles!
Aniversario do fusilamento de Lorca
O 18 de agosto de hai 85 anos, un piquete franquista fusilou a Federico García Lorca no camiño de Viznar a Alfacar, en Granada. Tiña 38 anos. Acusárono de manter contacto cos rusos e de ser socialista, masón e homosexual. Os seus restos aínda non foron localizados. Poeta e dramaturgo excepcional, dos máis lidos do século XX español, dedicou boa parte da súa obra a investigar a cultura e tradición andaluzas, e a dar voz ós colectivos marxinados: xitanos, negros, mulleres...
Un tema recurrente na súa poesía é o de a morte e o destino tráxico que, desgraciadamente, habería de alcanzarlle tamén. Reproducimos dous dos seus poemas con esta temática.

Poema de Machado á morte de Lorca
Cando asasinaron a Lorca, Machado estaba en Madrid. Alí escribiu esta conmovedora elexía da que reproducimos a primeira parte
EL
CRIMEN FUE EN GRANADA
I
EL CRIMEN
Se
le vio, caminando entre fusiles,
por una calle
larga,
salir al campo frío,
aún con estrellas, de
la madrugada.
Mataron a Federico
cuando la luz
asomaba.
El pelotón de verdugos no osó mirarle la
cara.
Todos cerraron los ojos;
rezaron: ¡ni Dios te
salva!
Muerto cayó Federico
-sangre en la frente y
plomo en las entrañas-.
...Que fue en Granada el crimen
sabed -¡pobre Granada-, en su Granada...
Versión musical do grupo TNT band de Vilagarcía de Arousa
Canción del jinete (1860)
( Canciones 1921-1924)
En la luna negra
de los bandoleros,
cantan las espuelas.
Caballito negro.
¿Dónde llevas tu jinete muerto?
... Las duras espuelas
del bandido inmóvil
que perdió las riendas.
Caballito frío.
¡Qué perfume de flor de cuchillo!
En la luna negra,
sangraba el costado
de Sierra Morena.
Caballito negro.
¿Dónde llevas tu jinete muerto?
La noche espolea
sus negros ijares
clavándose estrellas.
Caballito frío.
¡Qué perfume de flor de cuchillo!
En la luna negra,
¡un grito! y el cuerno
largo de la hoguera.
Caballito negro.
¿Dónde llevas tu jinete muerto?
Versión de Paco Ibáñez da "Canción del jinete"
Asesinato
Poeta en Nueva York, 1929
Dos voces de madrugada en Riverside Drive
¿Cómo fue?
-Una grieta en la mejilla.
¡Eso es todo!
Una uña que aprieta el tallo.
Un alfiler que bucea
hasta encontrar las raicillas del grito.
Y el mar deja de moverse.
-¿Cómo, cómo fue?
-Así.
¡Déjame! ¿De esa manera?
-Sí.
El corazón salió solo.
-¡Ay, ay de mí!

Aniversario de Antonio Machado
O 26 de xullo, cúmprense 146 anos do nacemento de Antonio Machado en Sevilla. Lembrámolo como un dos mais insignes poetas do século XX, pero tamén porque o seu exilio e a súa morte son o símbolo do éxodo e padecemiento de centos de miles de republicanos que tiveron que abandonar España durante e despóis da Guerra Civil.
A perda de Barcelona, en febreiro de 1939 provocou a saída de medio millón de persoas hacia Francia, entre ellas, Antonio Machado e parte da súa familia.
Como modesta homenaxe a un home que marcou e marcará a vida de muitas xeraciós, imos comezar unha sección na nosa páxina web para recordar os poemas máis significativos de Machado e de outros poetas que puxeron voz ás frustraciós e o dolor daquela época, pero tamén ás inquedanzas, ós sonos, á esperanza e ó amor.
Antonio Machado chegou a Collioure o 28 de xaneiro de 1939, lixeiro de equipaxe, coa saúde estragada e o corazón roto. Morréu o 22 de febreiro. Deses breves días do exilio legounos o seu último verso, escrito tal vez á beira do mar, e que hoxe é símbolo da Memoria:
"Estos días azules y este sol de la infancia..."